Dậy thì là quá trình biến đổi cơ thể từ trẻ em thành người trưởng thành, bao gồm phát triển xương cốt, cơ bắp, thay đổi hình dạng và kích thước của cơ thể, cũng như khả năng sinh sản. Tìm hiểu thêm về dậy thì và giai đoạn phát triển của trẻ em.
1. Tìm hiểu về dậy thì
Trong quá trình dậy thì, cơ thể trải qua sự biến đổi từ trạng thái trẻ em thành người trưởng thành, với việc phát triển của xương cốt và cơ bắp, thay đổi về hình dạng và kích thước cơ thể, cũng như khả năng sinh sản.
Trong các quốc gia phát triển, thời kỳ dậy thì thường diễn ra ở khoảng tuổi 9 cho phụ nữ và 12 cho nam giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam, tuổi dậy thì trung bình cho phụ nữ là 11 tuổi 10 tháng và cho nam giới là 13 tuổi 15 tháng.
Sự biến đổi về tuổi dậy thì có thể khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố. Các yếu tố di truyền và các yếu tố bên ngoài như hoạt động thể chất, dinh dưỡng và yếu tố xã hội đều đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.
2. Dấu hiệu của dậy thì
Dấu hiệu của dậy thì, trẻ em bắt đầu phát triển về hình thể:
- Ở con gái: Tuyến vú phát triển và thay đổi hình dạng, quầng vú xuất hiện. Khoảng 6 tháng sau đó, lông mu sẽ bắt đầu mọc. Môi tăng kích thước, âm đạo phát triển, niêm mạc âm đạo có màu hồng và tiết dịch. Lông mu sẽ mọc theo hình tam giác và lông nách sẽ mọc muộn hơn (1 – 1.5 năm sau).
- Ở con trai: Tinh hoàn phát triển với thể tích lớn hơn 4cm3, chiều dài tinh hoàn lớn hơn 2.5cm, da bìu có màu thâm đen và lông mu bắt đầu mọc. Kích thước dương vật cũng tăng lên, lông nách mọc. Lông ngực, râu và bài tiết mồ hôi của nách có mùi đặc trưng và giọng nói trầm. Dấu hiệu dậy thì hoàn toàn là xuất tinh.
Trẻ em cũng phát triển về:
- Chiều cao: Tăng trưởng nhanh, con gái có đỉnh tăng trưởng sớm nhưng cũng kết thúc sớm.
- Cân nặng: Đỉnh cân nặng ở con trai là 4.9kg/năm từ 13 – 14 tuổi, trong khi ở con gái là 2.34kg/năm từ 11 – 12 tuổi.
- Hệ xương: Phát triển mạnh về xương chi, con trai phát triển mạnh mẽ các khối cơ và con gái phát triển mạnh khung xương chậu và phân bố mỡ tạo nên hình dáng nữ tính.
Ngoài ra, còn có sự thay đổi nội tiết trong quá trình dậy thì.
3. Trong quá trình dậy thì, khi nào cần gặp bác sĩ?
Dậy thì là một quá trình hoàn toàn bình thường khi trẻ đến độ tuổi. Tuy nhiên, nếu trẻ có dấu hiệu của dậy thì sớm hoặc muộn, phụ huynh nên để ý và đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được tư vấn và khám sức khỏe, giúp trẻ phát triển đầy đủ và tránh các vấn đề không mong muốn sau này.
4. Nguyên nhân của dậy thì
Dậy thì là kết quả tiếp theo trong quá trình trưởng thành. Các nguyên nhân dẫn đến dậy thì có thể kể đến:
Hệ thống dưới đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục phân hóa và hoạt động trong quá trình phát triển của thai và trẻ nhỏ. Sau đó, hoạt động này bị kìm hãm và giảm sút trong suốt thời thơ ấu do sự phối hợp của hai hiện tượng: sự nhạy cảm của tác nhân ức chế estrogen và ức chế từ hệ thần kinh trung ương. Tất cả các phần nằm dưới GnRH (dưới hệ thần kinh trung ương) có khả năng phản hồi ở mọi độ tuổi.
Việc tiết GnRH được khởi động lại khi đến tuổi dậy thì (hoạt động trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng) và việc hoạt động của tuyến sinh dục được khởi động.
Nếu sự ức chế hoạt động của hệ thần kinh trung ương kéo dài hoặc bất kỳ thành phần nào ở dưới đều không đáp ứng, sẽ dẫn đến dậy thì muộn hoặc không dậy thì.
5. Phòng ngừa và chế độ sinh hoạt khi dậy thì
5.1 Phương pháp phòng ngừa dậy thì sớm và muộn
Dậy thì sớm:
- Điều chỉnh chế độ ăn uống, tránh ăn nhiều đồ có chứa dầu mỡ và đường. Nên tăng cường ăn rau quả tươi.
- Không nên cho trẻ sử dụng các sản phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung, và kem dưỡng da chứa nội tiết tố.
- Nên tăng cường hoạt động thể lực.
- Đảm bảo đủ giấc ngủ.
- Không nên để trẻ tiếp xúc với các kích thích thị giác không phù hợp với độ tuổi của trẻ.
Dậy thì muộn:
- Cần đảm bảo chế độ dinh dưỡng phù hợp để hỗ trợ sự phát triển của trẻ, tránh thiếu chất dinh dưỡng.
- Không nên để trẻ vận động quá mức.
- Nếu trẻ có bệnh di truyền hoặc bệnh mãn tính, cần đến gặp bác sĩ để được tư vấn về chế độ dinh dưỡng.
5.2 Chế độ dinh dưỡng khi dậy thì
Trong giai đoạn dậy thì của cuộc đời, trẻ em trải qua một giai đoạn phát triển vượt trội về mặt cả thể chất lẫn tinh thần, đòi hỏi sự hỗ trợ đặc biệt từ phía phụ huynh để đảm bảo sự phát triển toàn diện của họ.
Chế độ dinh dưỡng đúng cách cũng như việc cung cấp các dưỡng chất cần thiết là vô cùng quan trọng:
- Protein: Đây là yếu tố then chốt giúp cơ thể phát triển trong giai đoạn này. Nên đảm bảo cung cấp khoảng 15% – 20% lượng protein trong khẩu phần hàng ngày của trẻ, tương đương với 0.95g protein/kg/ngày cho trẻ từ 9 – 13 tuổi và khoảng 0.85g protein/kg/ngày cho trẻ từ 14 – 18 tuổi.
- Chất béo: Đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cho trẻ. Hãy lựa chọn các nguồn thực phẩm giàu axit béo không no như dầu thực vật, cá để bổ sung chất béo cho khẩu phần ăn của trẻ.
- Chất bột: Là nguồn năng lượng chính, nên chiếm khoảng 50% – 55% trong khẩu phần ăn hàng ngày..
- Chất khoáng: Nhu cầu về canxi, sắt, và kẽm tăng cao trong thời kỳ dậy thì. Đảm bảo rằng chế độ ăn uống đa dạng của trẻ cung cấp đủ các khoáng chất này.
- Canxi: Trẻ cần cung cấp khoảng 1200mg canxi/ngày để duy trì cấu trúc xương. Do đó, phải đảm bảo cung cấp cho trẻ một chế độ ăn giàu canxi. Nên tiếp tục cho trẻ uống sữa mỗi ngày (2-3 ly/ngày) và thêm những sản phẩm từ sữa như yaourt, phomai.
- Sắt: Cần cho quá trình phát triển cơ, tạo máu và chức năng hô hấp.
- Kẽm: Giúp phát triển thể chất và tăng cường chức năng sinh dục.
- Vitamin: Cần phải đảm bảo trẻ được cung cấp đủ lượng vitamin thông qua việc tiêu thụ rau củ và trái cây đa dạng.
Cũng quan trọng là việc giữ cân bằng lượng calo cần thiết cho sự phát triển của trẻ, tránh tình trạng thừa cân hoặc thiếu cân.
Để tránh nguy cơ béo phì trong giai đoạn này, phụ huynh cần chú ý:
- Hạn chế tiêu thụ thức ăn có hàm lượng đường và chất béo cao, đặc biệt là các loại chất béo không tốt như mỡ, bơ, mayonnaise.
- Hạn chế tiêu thụ đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn.
- Luôn đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Tránh việc cho trẻ xem TV hoặc chơi game trong khi ăn, để tránh trẻ tiêu thụ quá nhiều calo mà không nhận biết được.
Nhớ rằng, một chế độ dinh dưỡng và lối sống lành mạnh không chỉ giúp trẻ phát triển toàn diện mà còn là yếu tố quan trọng trong việc duy trì sức khỏe suốt đời. Đồng thời, việc duy trì hoạt động thể chất thường xuyên cũng là điều cần thiết. Phụ huynh nên khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động vận động như thể thao, đi bộ, đạp xe đều đặn để giúp cơ thể phát triển khỏe mạnh và tăng cường sức khỏe tinh thần.
6. Kết luận về dậy thì
Dậy thì là một giai đoạn quan trọng trong sự phát triển của trẻ em, đánh dấu sự chuyển từ thời thơ ấu sang độ tuổi trưởng thành. Việc hiểu rõ về quá trình này và thực hiện chế độ dinh dưỡng và hoạt động thể chất phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện và duy trì sức khỏe tốt nhất.
Đồng thời, quan sát các dấu hiệu và khiếu nại của trẻ có thể giúp phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe và tư vấn kịp thời từ bác sĩ.
Để có thể đặt lịch khám sản phụ khoa và sàng lọc ung thư cổ tử cung tại phòng khám của BSCKII Đỗ Thị Ngọc Lan, người bệnh có thể liên hệ qua hotline đặt lịch: 0868 555 168.
