Dậy thì là quá trình mà cơ thể biến đổi phức tạp cho tới khi trưởng thành về thể chất và chức năng sinh sản, dẫn tới tâm lý cũng có sự thay đổi rõ rệt. Lời khuyên nào cho các bạn tuổi teens, lắng nghe chia sẻ của BSCKII Đỗ Thị Ngọc Lan.
1. Tổng quan về tuổi dậy thì
Dậy thì là quá trình hệ thống sinh dục – sinh sản biến đổi phức tạp cho tới khi trưởng thành về chức năng sinh sản. Giữa nam và nữ sẽ có những mốc tuổi khác nhau để đánh dấu các mốc của lứa tuổi này, nhưng về cơ bản, theo y học phân loại các giai đoạn sẽ diễn ra như sau
- Giai đoạn 1: Giai đoạn này được xem như là khoảng thời gian cơ thể chuẩn bị cho dậy thì, khi mà các hormone (các chất hoá học truyền tín hiệu trong cơ thể) từ não bắt đầu truyền tín hiệu cho các tuyến sinh dục và tuyến thượng thận (1 cặp tuyến nội tiết nằm ở đầu trên của thận).
Sau đó các tuyến này tiếp tục tiết ra các hormone tiếp theo nhằm kích hoạt các đặc điểm của lứa tuổi này trên cả cơ thể. Tuy nhiên ở giai đoạn này, cơ thể chưa có biểu hiện thay đổi rõ ràng.
- Giai đoạn 2: Các hormone từ tuyến sinh dục và tuyến thượng thận bắt đầu gửi tín hiệu đi khắp cơ thể, đánh dấu điểm khởi đầu của dậy thì. Giai đoạn này bắt đầu có sự phát triển khác nhau giữa 2 giới tính.
- Giai đoạn 3: Giai đoạn xuất hiện thay đổi rõ ràng về thể chất ở cả nam và nữ. Tuổi dậy thì ở nữ bắt đầu bằng sự phát triển của tuyến vú và lông mu, tuổi dậy thì ở nam là sự tăng kích thước của tinh hoàn và sự thay đổi giọng nói.
- Giai đoạn 4: Giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất về thể chất.
- Giai đoạn 5: Đánh dấu bằng sự hoàn thiện hoàn toàn cả về thể chất lẫn chức năng sinh sản của cơ thể.
Các giai đoạn trên có thể diễn ra đan xen nhau. Do có, những đặc điểm sẽ phát triển kéo dài hầu như suốt khoảng thời gian của lứa tuổi này.
2. Dậy thì bắt đầu thế nào?
Hầu hết phụ nữ sẽ có biểu hiện của dậy thì khi từ khoảng 8 đến 13 tuổi khi bắt đầu có những dấu hiệu như ngực nhú và xuất hiện lông mu. Còn đối với nam giới hầu như sẽ bắt đầu từ khoảng 9 đến 14 tuổi khi tinh hoàn phát triển về kích thước và giọng nói bắt đầu trầm.
Trong đó, ở 2 giới sẽ có những loại hormone giống và khác nhau, truyền tín hiệu để cơ thể nhận biết và kích thích phát triển riêng biệt về giới tính.
Ở nam giới: Các hormone từ não truyền tín hiệu cho tinh hoàn trưởng thành về kích thước và chức năng, bắt đầu tạo ra hormone testosterone và tinh trùng, tạo ra hiện tượng xuất tinh ở nam giới.
Ở nữ giới: Các hormone từ não kích thích buồng trứng hoàn thiện, tạo ra hormone estrogen, kích hoạt sự phát triển và giải phóng trứng, làm xuất hiện kỳ kinh nguyệt.
Các hormone khác đến từ tuyến thượng thận: Những hormone này có ở chung cả 2 giới, kích thích sự phát triển của lông mu và lông nách, mùi cơ thể và mụn trứng cá.
3. Những thay đổi cụ thể trong thời kỳ dậy thì
3.1. Thay đổi về thể chất
3.1.1. Nam giới
Những biểu hiện dậy thì đầu tiên xuất hiện ở các bạn nam là tinh hoàn phát triển tăng lên về kích thước và sự thay đổi về giọng nói, đều là những đặc điểm sẽ phát triển kéo dài suốt khoảng thời gian này.
Tiếp theo là sự xuất hiện lông mu, lông trở nên đen, thô và xoăn, mọc ngay trên dương vật và bìu. Dương vật tăng kích thước và cương cứng thường xuyên hơn dẫn tới hiện tượng xuất tinh. Xuất tinh trong khi ngủ được gọi là “giấc mơ ướt” hay xuất tinh về đêm.
Hình dạng cơ thể nam giới bắt đầu thay đổi khi vai họ mở rộng và họ tăng cân và cơ bắp. Sự tăng trưởng nhanh chóng về kích thước cơ thể thường xảy ra ở độ tuổi từ 12 đến 17 tuổi.
Về sau, lông sẽ mọc rậm hơn ở dưới cánh tay và ở vùng râu. Một số nam giới có sự phát triển ngực nhất định và biến mất sau khoảng 6 đến 18 tháng.
3.1.2. Nữ giới
Đối với hầu hết nữ giới, sự thay đổi thể chất đầu tiên của tuổi dậy thì ở nữ là sự phát triển của ngực. Cụ thể hơn, mới đầu núm vú sẽ bắt đầu nhô lên, xuất hiện các hạt chồi vú nhỏ quanh núm. Kích thước ngực sẽ tăng dần lên trong một hoặc hai năm tiếp theo cho tới hết độ tuổi này.
Lông mu mọc nhiều hơn trên môi âm hộ (các nếp gấp của da bao quanh âm đạo), sau đó trở nên đen, thô, xoăn.
Hầu hết các bạn gái đều có giai đoạn tăng trưởng thể chất bùng nổ khoảng 1 – 2 năm trước khi kỳ kinh bắt đầu. Hình dạng cơ thể nữ giới bắt đầu thay đổi khi hông của nở rộng và tăng cân do tăng lượng mỡ trong cơ thể và lông bắt đầu mọc nhiều hơn dưới cánh tay.
Dự kiến kỳ kinh nguyệt đầu tiên sẽ xuất hiện trong khoảng từ 10 tới 16 tuổi đánh dấu khả năng sinh sản của nữ giới.
3.2. Thay đổi về tâm lý
Sự tiết ra của các loại hormone mới cũng có thể gây ra một số sự thay đổi về tâm lý. Trong khi cơ thể đang thích nghi với tất cả các hormon đó thì tâm trí cũng vậy. Ở tuổi dậy thì, các bạn trẻ có thể cảm thấy bối rối hoặc có những cảm xúc mạnh mẽ mà trước đây chưa từng có như:
- Lo lắng, tự ti về việc cơ thể đang thay đổi của mình trông như thế nào, thậm chí so sánh cơ thể mình với người khác.
- Cảm thấy khó chịu hoặc mất bình tĩnh hơn bình thường.
- Dễ cảm thấy xấu hổ hoặc lo lắng khi nói về những chủ đề “người lớn” nhưng một mặt cũng bắt đầu tò mò tìm hiểu về cơ thể con người.
- Thay đổi thói quen ăn uống, sinh hoạt.
- Muốn chứng minh và thể hiện bản thân trước các bạn đồng trang lứa.
4. Sự khác biệt về tuổi dậy thì ở nam và nữ
Sự khác biệt về tuổi dậy thì giữa nam và nữ được thể hiện ở bảng dưới đây:
|
Tiêu chí |
Trẻ trai |
Trẻ gái |
| Độ tuổi | Bắt đầu khoảng 11 – 12 tuổi, kết thúc tuổi dậy thì khoảng 16 – 18 tuổi | Bắt đầu khoảng 10 – 11 tuổi. Kết thúc dậy thì khoảng 15 – 17 tuổi |
| Các mốc chính của dậy thì | Xuất tinh đầu tiên, trung bình ở độ tuổi 13 | Khởi phát kinh nguyệt, trung bình ở độ tuổi 12 – 13. |
| Hormone chính | Testosterone androgen | Estrogen |
| Giọng nói | Vỡ giọng, nghe to và trầm hơn | Không có thay đổi rõ rệt |
| Lông mu | Mọc lông mu | Mọc lông mu |
| Tinh hoàn | Phát triển mạnh, sản xuất tinh trùng | Không có |
| Mụn trứng cá | Bắt đầu xuất hiện nhiều | Bắt đầu xuất hiện |
| Mồ hôi | Đổ mồ hôi nhiều hơn và có mùi | Không có thay đổi rõ rệt |
| Ngực | Không có thay đổi | Ngực phát triển |
| Chiều cao | Tăng 8-12 cm trong 1-2 năm | Tăng 7-8 cm/năm, đạt đỉnh khi có kinh nguyệt đầu tiên |
| Kinh nguyệt | Không có | Có |
5. Lưu ý cho thanh thiếu niên
Các bạn trẻ bước vào tuổi dậy thì với sự thay đổi đột ngột cả về cơ thể lẫn tâm lý sẽ dẫn tới một số bối rối nhất định. Mỗi người đều sẽ trải qua những trải nghiệm khác nhau nên chúng ta không cần so sánh bản thân mình với bất kỳ ai. Tất cả chúng ta đều độc đáo theo cách riêng của mình.
Tuy nhiên, các bạn tuổi teens cũng cần quan sát và để ý những thay đổi lạ về cả thể chất lẫn tâm lý của mình trong khoảng thời gian này để có thể nhờ người lớn giúp đỡ kịp thời. Nếu các bạn trẻ không thoải mái khi nói chuyện với cha mẹ, các em có thể nói chuyện với bác sĩ, y tá trường học, giáo viên để được trợ giúp tốt nhất.
Bên cạnh đó, các bậc cha mẹ nên hết sức quan tâm đến con cái trong giai đoạn này, cần để ý những tình trạng bất thường của con và tham khảo ý kiến của các chuyên gia, bác sĩ để tìm ra hướng giải quyết, đảm bảo cho sự phát triển toàn diện cho lứa tuổi nhạy cảm này của con trẻ.
Một số dấu hiệu không mong muốn có thể kể đến như sau:
- Các dấu hiệu bắt đầu sớm xuất hiện trước 8 tuổi ở bạn gái và trước 9 tuổi ở bạn trai.
- Các dấu hiệu bắt đầu muộn xuất hiện sau 13 tuổi ở bạn gái và sau 14 tuổi ở bạn trai.
- Sự thay đổi không bình thường của cơ thể dựa theo các giai đoạn của tuổi dậy thì.
- Tâm lý trở nên tiêu cực trong thời gian dài, không thể tự loại bỏ cảm giác buồn bã, lo lắng, xấu hổ, tự ti.
Nếu các bạn trẻ có thắc mắc về dậy thì, hoặc các bậc phụ huynh quan sát thấy những biến đổi về thể chất và tâm lý của con trẻ mà không rõ điều này là bình thường hay bất thường đối với độ tuổi của con.
Hãy chủ động tìm kiếm sự giải đáp của BSCKII Đỗ Thị Ngọc Lan – Nguyên Trưởng khoa Phụ Ngoại Bệnh viện Phụ sản Trung Ương để được tư vấn tận tình. Liên hệ trực tiếp với BSCKII Đỗ Thị Ngọc Lan qua Zalo.
